Thị trường chứng khoán luôn là nơi thu hút các nhà đầu tư tìm đến và tham gia. Tại đây, các nhà đầu tư có thể mua bán nhiều loại chứng khoán khác nhau mà điển hình và phổ biến nhất chính là cổ phiếu. Ngoài ra, chứng khoán phái sinh cũng là một loại chứng khoán được giao dịch khá phổ biến. Vậy chứng khoán phái sinh là gì? Nó có gì khác so với cổ phiếu? Chúng ta hãy tìm hiểu về chứng khoán phái sinh bên dưới đây.
Contents
Chứng khoán phái sinh là gì?
Chứng khoán phái sinh có tên tiếng Anh là Derivative, đây là một công cụ tài chúng thừa hưởng giá trị của nó từ giá trị của các thực thể cơ sở chẳng hạn như tài sản, chỉ số, hay lãi suất — bản thân nó không có giá trị nội tại.
Các nghiệp vụ phái sinh bao gồm: một loạt hợp đồng tài chính, bao gồm các nghĩa vụ nợ và tiền gửi được cơ cấu, các hoán đổi, các tương lai, các quyền chọn, các trần lãi suất, các sàn lãi suất, các tròng tài chính (collar), các kỳ hạn, và các kết hợp phong phú của chúng.
Chứng khoán phái sinh quy định về quyền lợi và nghĩa vụ của các bên tham gia hợp đồng đối với việc thanh toán hoặc chuyển giao tài sản cơ sở với một mức giá được thỏa thuận trước vào một thời điểm nhất định trong tương lai.
Tài sản cơ sở của chứng khoán phái sinh có thể là hàng hóa như nông sản, kim loại, v,v.. hoặc công cụ tài chính như cổ phiếu, trái phiếu, lãi suất, …
Thị trường chứng khoán phái sinh là gì?
Thị trường chứng khoán phái sinh là nơi dành cho các công cụ tài chính phái sinh. Là nơi sử dụng các công cụ mang tính hợp đồng hoặc tương tự như hợp đồng.
Tại đây, các nhà đầu tư sẽ giao thương các quyền, các hợp đồng, các nghĩa vụ được chuyển nhượng quyền sở hữu từ người này sang người khác. Những hợp đồng này phải có sự thỏa thuận giữa bên mua và bên bán về mức giá, người mua sẽ muốn mua với mức giá rẻ và người bán lại muốn bán với giá cao.
Các loại chứng khoán phái sinh ở thị trường Việt Nam
Ở Việt Nam, chứng khoán phái sinh gồm có 4 loại chính:
– Hợp đồng kỳ hạn: Là thỏa thuận giữa hai bên tham gia để mua và bán một loại tài sản ở một thời điểm nhất định trong tương lai với mức giá được xác định trước ngay ở thời điểm hiện tại.
– Hợp đồng tương lai: Là thỏa thuận giữa bên mua và bên bán về một giao dịch diễn ra trong tương lai với mức giá được xác định trước. Đây là hợp đồng kỳ hạn được chuẩn hóa, niêm yết và giao dịch trên Sở giao dịch chứng khoán.
– Hợp đồng quyền chọn: Người nắm giữ hợp đồng quyền chọn sẽ có quyền nhưng không có nghĩa vụ mua hoặc bán một loại tài sản cơ sở tại một thời điểm nhất định trong tương lai theo mức giá được xác định trước. Đối với hợp đồng quyền chọn, người bán hợp đồng có nghĩa vụ thực hiện giao dịch khi người nắm giữ hợp đồng chọn thực hiện quyền.
– Hợp đồng hoán đổi: Là thỏa thuận giữa hai bên về việc hoán đổi các dòng tiền phát sinh từ các công cụ tài chính trong tương lai. Hợp đồng sẽ quy định rõ thời điểm hoán đổi dòng tiền và phương pháp tính toán cụ thể.
Trong 4 loại hợp đồng này thì hợp đồng tương lai sẽ là sản phẩm chứng khoán phái sinh đầu tiên được niêm yết và giao dịch trên thị trường Việt Nam.
Phân biệt chứng khoán phái sinh và chứng khoán cơ sở (cổ phiếu)
Chứng khoán phái sinh | Chứng khoán cơ sở |
| – Khối lượng niêm yết không bị giới hạn | – Khối lượng niêm yết giới hạn bằng khối lượng phát hành |
| – Giao dịch bán có thể tham gia bất cứ lúc nào | – Giao dịch bán chỉ khi có cổ phiếu trong tài khoản |
| – Tính thanh quản cao, có thể bán ngay sau khi mua. Lãi/lỗ xác định ngay trong ngày (T0) | – Tính thanh quản trung bình: Đợi 3 ngày sau khi mua cổ phiếu (T3) mới có thể giao dịch bán |
| – Đòn bẩy tài chính: Cao gần 7 lần, không mất lãi vay | – Đòn bẩy tài chính: Thấp 2-3 lần và phải chịu lãi vay |
| – Giờ giao dịch từ 8:45 đến 14:45 | – Giờ giao dịch từ 9:00 đến 14:45 |
| – Thời gian sở hữu cho đến ngày đáo hạn | – Không giới hạn thời gian sở hữu |
| – Khối lượng giao dịch tối thiểu là 1 hợp đồng | – Khối lượng giao dịch là 100 cổ phiếu với sàn HNX và UPCOM, 10 cổ phiếu với sàn HOSE |
| – Khối lượng nắm giữ tối đa cho nhà đầu tư cá nhân là 5,000 hợp đồng và tổ chức là 10,000 hợp đồng | – Không giới hạn khối lượng nắm giữ tối đa |
Các bước tham gia thị trường chứng khoán phái sinh
Bước 1: Mở tài khoản giao dịch chứng khoán phái sinh
Nếu muốn tham gia vào thị trường phái sinh, các nhà đầu tư cần mở tài khoản giao dịch chứng khoán phái sinh tại các công ty chứng khoán. Mỗi nhà đầu tư có thể mở nhiều tài khoản, nhưng tại mỗi công ty chứng khoán thì chỉ có thể mở được 1 tài khoản. Cần phải có tài khoản giao dịch chứng khoán cơ sở trước khi mở tài khoản giao dịch chứng khoán phái sinh.
Các nhà đầu tư có thể chọn 1 trong 2 cách sau đây để mở tài khoản phái sinh:
– Mở trực tiếp tại Phòng giao dịch của các công ty.
– Mở từ xa với sự hướng dẫn của công ty giao dịch.
Các công ty chứng khoán nhận mở tài khoản giao dịch chứng khoán phái sinh bao gồm: BSC, HSC, MBS, KIS, SSI, VCSC, VNDS, VPBS, VCBS.
Bước 2: Nộp tiền ký quỹ ban đầu
Nhà đầu tư sẽ nộp một số tiền ký quỹ ban đầu theo quy định của công ty. Nhà đầu tư chỉ cần ký quỹ một số tiền nhỏ 18% so với giá trị hợp đồng, có thể ký quỹ bằng tiền mặt hay chứng khoán.
Nếu ký quỹ bằng chứng khoán, nhà đầu tư cần đáp ứng tỷ lệ giá trị ký quỹ theo quy định của công ty chứng khoán.
Bước 3: Thực hiện giao dịch mua bán
Sau khi đã nộp đủ số tiền ký quỷ, nhà đầu tư sẽ tiến hành đặt lệnh giao dịch và thực hiện giao dịch mua bán chứng khoán phái sinh. Các nhà đầu tư chỉ cần đáp ứng yêu cầu về lệnh giao dịch bao gồm số lượng ký quỹ ban đầu, giới hạn vị thế và khả năng giao dịch còn lại của tài khoản.
Giao dịch có thể thực hiện thông qua nhân viên môi giới hoặc phần mềm của công ty chứng khoán.
Bước 4: Thanh toán bù trừ
Nhà đầu tư phải thanh toán lãi lỗ phát sinh theo hợp đồng hàng ngày. Lãi lỗ sẽ được tính toán dựa theo giá giao dịch đóng cửa của hợp đồng tương lai. Đối với các hợp đồng đến ngày đáo hạn, lãi/lỗ sẽ được tính toán dựa trên giá đóng cửa của chỉ số tại ngày đáo hạn của hợp đồng tương lai đó.
– Nếu tài khoản chứng khoán phái sinh của nhà đầu tư lỗ ròng thì nhà đầu tư sẽ phải thanh toán đầy đủ toàn bộ số lỗ phát sinh chậm nhất đến 9h sáng ngày hôm sau.
– Nếu tài khoản chứng khoán phái sinh của nhà đầu tư lãi ròng thì nhà đầu tư sẽ nhận được đầy đủ số lãi phát sinh sau 11h sáng hôm sau.
Bước 5: Theo dõi tỷ lệ
Dựa theo kết quả giao dịch và giá trị thanh toán hàng ngày, tài khoản nhà đầu tư sẽ được công ty chứng khoán hạch toán.
– Nếu tài khoản ký quỹ không đáp ứng đủ số dư quy định, nhà đầu tư sẽ cần phải bổ sung ký quỹ để tài khoản quy về mức ký quỹ ban đầu.
– Nếu tài khoản vượt giá trị ký quỹ yêu cầu, công ty chứng khoán sẽ thông báo để nhà đầu tư có thể rút lãi.
Xem thêm >> IPO là gì? Những điều cần biết về IPO
Trên đây là những thông tin về chứng khoán phái sinh là gì, các loại chứng khoán phái sinh ở Việt Nam và các bước tham gia thị trường chứng khoán phái sinh. Hi vọng những thông tin này sẽ hữu ích. Cám ơn bạn đã theo dõi!