Hầu đồng là gì? Hầu đồng có thật không? Căn đồng là gì? Đây là những câu hỏi được nhiều người tìm kiếm nhất về các hoạt động hầu đồng mà chúng ta thường thấy của người Việt Nam. Để trả lời cho những câu hỏi này, hãy cùng chúng tôi đọc qua bài viết dưới đây.
Contents
Hầu đồng là gì?
Hầu đồng hay còn gọi là lên đồng, hầu bóng, đồng bóng là một nghi thức trong hoạt động tín ngưỡng dân gian và tôn giáo thờ nữ thần mẹ Đạo Mẫu dòng Shaman giáo của nhiều dân tộc. Đây được hiểu là hình thức giao tiếp với các thần linh thông qua các tín đồ Shaman giáo (ông đồng, bà đồng), tín đồ trở thành phương tiện linh hồn (mediumship, spirit medium) cho các vị thần khác nhau.
Nhiều người tin rằng các vị thần linh có thể nhập hồn vào thân xác các ông đồng, bà đồng để phán truyền hoặc diệt trừ tà ma, chữa bệnh, ban phúc, ban lộc cho các con nhang, đệ tử. Khi được các thần linh nhập vào thân xác thì lúc đó các ông đồng, bà đồng không còn là mình nữa mà là hiện thân của vị thần đó.
Đây là một hình thức tín ngưỡng phổ biến tại Việt Nam trong các tín ngưỡng Tứ phủ, tín ngưỡng thờ Đức Thánh Trần,… Nghi thức lên đồng về Hội đồng Thánh Trần mang tính shaman nặng hơn khi lên đồng hầu về Tứ Phủ, vì hầu về Hội đồng Thánh Trần có các hành động trực tiếp lên thể xác Thanh Đồng như đi trên than hồng, xiên lình (dùng thanh sắt sắc nhọn đâm xuyên vào hai má và miệng thanh đồng), ăn lửa, lên đai (1 hình thức thắt cổ, có người được gọi là sát căn, có khi lên 3 đai)…
Hình thức thể hiện hầu đồng thường là biểu diễn hát chầu văn và diễn múa, mỗi giá hầu có những bài diễn múa, bài hát khác nhau, chủ yếu tái hiện và ca ngợi công đức của vị thần linh mà giá hầu đó hướng tới. Các ông đồng bà đồng làm nhiệm vụ kết nối tâm linh, một mặt truyền lại ý chỉ của thần linh cho con nhang đệ tử, mặt khác bày tỏ nguyện vọng của đệ tử tới các vị thần linh.
Có thể nói, bản chất của hầu đồng là một hình thức văn hóa dân gian bao gồm cả tâm linh và biểu diễn nghệ thuật. Đây là hình thức kết nối tâm linh giữa thế giới người trần và thế giới siêu nhiên. Tuy nhiên, việc có sự tồn tại của thế giới siêu nhiên hay không thì vẫn chưa có lời giải đáp chính xác nào.
Căn hầu đồng là gì? Biểu hiện của người có căn
Căn hầu đồng là gì?
Căn đồng là một hiện tượng được nhiều người quan tâm nhưng không phải ai muốn cũng có được. Người ngồi hầu Thánh có cảm giác hào hứng, hòa nhập lễ nghi tâm linh khi thực hành nghi lễ hầu đồng chưa phải là người có căn đồng. Chỉ những người có hệ thần kinh yếu ớt ở mức độ nào đó khi đi lễ đền, phủ mới bị hiện tượng ốp đồng và đó được xem là những người có căn cao, số nặng, là người có duyên với các vị Thánh trong Tứ phủ.
Người ta cho rằng, người có căn đồng là những người có nghiệp duyên, nghiệp chướng hay mang trong mình những tội lỗi đã gây ra từ kiếp trước hoặc kiếp này. Khi vận đến thì họ phải gánh chịu những hậu quả, đón nhận những khổ sở do chính mình tạo ra từ kiếp trước. Nhưng họ may mắn được các Thánh đức đoái thương, cứu vớt và chấm chọn để thay mặt Thánh làm việc cứu độ thế gian, ban phúc, làm việc thiện bằng nhiều cách để chuộc lại lỗi lầm của bản thân cũng như có cơ hội an nhiên, thanh thản sau khi thoát sinh.
Theo tín ngưỡng thờ Mẫu, người có căn đồng là người sinh ra ở dương thế nhưng có số hệ thiên cung, mệnh càn bóng quế hay là con cuẩ cửa Tú phủ công đồng. Những người có căn đồng là người được các Thánh chấm, tùy theo căn số của từng người mà sẽ được Thánh bắt đi lính hầu đồng hay không.
Biểu hiện của người có căn đồng
Những người có căn đồng thường có những biểu hiện khác nhau, tùy vào mức độ căn số của từng người nặng hay nhẹ nhưng hầu hết là những người có cảm thụ tâm linh lớn. Những biểu hiện thường thấy của họ như sau:
– Người có căn đồng đôi khi có ảo giác, nằm mơ thấy đức Mẹ hoặc Tiên Thánh thần, có cảm giác có Thánh thần bên cạnh mình, ủng hộ và che chở cho bản thân.
– Khi tham gia các buổi hầu đồng, hầu Thánh, họ thường thấy tâm hồn lâng lâng, bay bổng, tinh thần phấn chấn và cảm nhận sự đồng cảm qua những lời hát văn, lời tấu, lời thỉnh. Nếu nặng hơn thì họ có những hành động, cử chỉ và lời nói trong vô thức, mặc dù vẫn nhận biết được mọi vật xung quanh nhưng không tự chủ được. Điều này được gọi là sát căn, nghĩa là có khả năng hấp thu tâm linh lớn.
– Một số người có căn đồng bị hành khiến cho gia đình bất an, tán gia bại sản. Cuộc sống xảy ra nhiều chuyện bất hòa, lao đao. Bản thân luôn bất an, ngày đêm lo lắng mà không rõ nguyên do, chỉ luôn thấy cảm giác bất ổn thường trực và lo sợ chuyện không hay xảy đến với mình.
– Có người nghiệp duyên nặng nề dẫn tới tâm hồn hoảng loạn, có thể bị điên, ăn nói lung tung, hay nói chuyện Thánh thần nhưng đôi lúc lại hoàn toàn bình thường.
– Có những căn đồng bị hành bệnh, giống như giả vờ, khi đưa đi chữa trị thì lại bình thường như không hề có chuyện gì xảy ra.
– Có những người không bị hành bệnh, không có biểu hiện gì khác thường nhưng trong thâm tâm lại cảm thấy không ổn, nôn nao, bồn chồn không rõ nguyên nhân, luôn có lực nào đó thúc đẩy họ đến cầu Mẫu, xin Thánh thần.
Dạy cách hầu đồng theo trình tự
Thời điểm và cách thức cũng như quy mô từng nghi lễ ở mỗi nơi sẽ khác nhau. Tuy nhiên, có một số những nguyên tắc chung trong nghi thức hầu đồng như sau:
1. Thời điểm và lễ tiết tổ chức các nghi lễ hầu đồng
Nghi lễ hầu đồng có bốn tiết lễ chính thường được các đồng đền, đồng điện thay mặt con nhang, đệ tử tổ chức trong một năm. Bao gồm: Hầu thượng nguyên (tháng Giêng) – mang tính chất cầu an cho cả năm; hầu vào hè (tháng tư) với mục đích cầu mát, tránh ôn dịch; hầu ra hè (tháng Bảy) với mong muốn cầu bình an khang thái; hầu tất niên với mục đích lễ tạ Phật Thánh đã phù trợ cho mọi người một năm may mắn, bình an.
Ngoài ra, vào các dịp đản nhật, hóa nhật của các vị Tiên Thánh như rằm tháng tám (hầu Thánh Mẫu Thần Chủ), 20 tháng 8 (hầu Đức Thánh Trần), 12 tháng 2 âm lịch (tiệc Mẫu Tuyên Quang), 15 tháng 2 âm lịch (tiệc Mẫu Sòng Sơn) hay hóa nhật Mẫu Phủ Dầy – 3 tháng 3 âm lịch… thì ngoài các vị đồng đền, đồng điện, các thanh đồng hầu cũng rất nhiều. Cách thức và quy mô cũng tùy thuộc vào hoàn cảnh khách quan, chủ quan, tâm linh hay kinh tế của từng thanh đồng. Đây là những dịp hầu mang ý nghĩa cung chúc Thánh thọ vô cương và cầu bình an cho gia đình, cộng đồng.
Một trường hợp khác là hầu đột xuất, thường được tổ chức khi nhà đền hoặc bản thân thanh đồng có việc lớn như xây đền, lập điện, khánh tán lạc thành, trước hoặc sau việc hiếu, hỷ có thể hầu trình hay hậu tạ các Tiên Thánh.
2. Các nghi thức chuẩn bị cho một buổi hầu đồng
– Ðiện thờ: Điện thờ chính thờ hệ thống Mẫu Tứ Phủ, Mẫu Thượng Thiên (Trời) ở giữa, Mẫu Ðịa (Ðất) ở bên phải, Mẫu Thoải (Nước) ở bên trái, Mẫu Thượng Ngàn (Núi, Rừng). Ở các chùa chiền miếu mạo thường những bức tranh thờ bà Chúa, đức Thánh Trần, ông Hoàng Ba, Hoàng Bẩy, Tam Phủ, Tứ Phủ theo nghệ thuật thời thượng Đông Hồ, Hàng Trống hay Sỳnh.
– Người hầu đồng: Phải chọn người có ngày tháng tốt để chuẩn bị hầu với thủ nhang nhà đền, phủ hay điện.
– Dàn nhạc hầu đồng: Dàn nhạc hầu đồng gồm có 1 đàn nguyệt, 1 đàn nhị, 1 sáo, 1 trống lớn, 1 trống nhỏ, 1 cảnh đôi, 1 phách. Tùy từng địa phương, tùy hoàn cảnh hành lễ mà người ta có thể thêm bớt nhạc cụ này hoặc nhạc cụ khác, nhưng người ta không thể bớt đi đàn nguyệt, trống nhỏ, cảnh đôi vì đây là những nhạc cụ nòng cốt, nhạc cụ tính cách của dàn nhạc Hầu Bóng…
– Nhân sự cho một buổi hầu đồng: Hai người phụ đồng là người thân hay người trong hội hoặc trong nhóm và một ban cung văn
– Trang phục: Tang phục thích hợp cho từng vị thánh, thần nhập đồng. Vì vậy người hầu đồng phải chuẩn bị đầy đủ trang phục tùy theo định hầu mấy giá. Thường thì cần những trang phục sau đây:
– Khăn đỏ phủ diện:
- Ít nhất là 5 chiếc áo dài mầu sắc khác nhau và một quần dài trắng
- Khăn tấu hương và một ít loại khăn khác
- Thắt đai lưng mầu
- Thẻ ngà, kiềng bạc, vòng, hoa tai, chuỗi hạt, xuyến, quạt và son phấn
- Tuy nhiên cũng có trường hợp, người hầu đồng chỉ cần một vuông vải đỏ.
– Màu sắc của trang phục: Phải phù hợp với mầu sắc của từng phủ. Mầu đỏ Thiên Phủ, mầu vàng Địa Phủ, mầu xanh Nhạc Phủ và mầu trắng Thoái Phủ.
3. Lễ vật
Lễ vật trình đồng phải khác với lễ vật hầu bản mệnh hay tiệc khao, được trình bày trên một kỷ tháp hình chữ nhật kê chính giữa và gồm những thứ sau đây:
– Chén đũa bạc, đĩa và cốc pha lê chính giữa là một cái gương trên phủ một chiếc khăn thêu. Hai bên bục và trước kỷ (bày 4 mâm lễ Tứ Phủ mỗi mâm có chín quả trứng, một cái lược, một cái quạt, một đôi guốc, chín vuông vải nhiễu mầu phủ lên trên (nhiễu hoặc lụa). Mầu phải là màu chính của Tứ Phủ (Xanh, đỏ, trắng và vàng). Bên cạnh mâm lễ có một cái chung nhỏ , một cái thau nhỏ. Cứ mỗi lễ phải thay một hình nhân (nôm) và bốn lốt (2). Bên cạnh mâm lễ Tứ phủ là mâm lễ sơn trang (3), mà bất cứ thứ lễ gì cũng phải chia ra làm 13 phần (4). Một phần lớn bày ở giữa còn 12 phần nhỏ bày xung quanh. Ngay cạnh đó là một mâm hài sơn trang (hoặc giống) mầu. Mũi hài có thêu hình chim phượng. Một trăm vàng thoi (Giấy vàng xếp thành thoi).
– Lễ mặn sơn trang gồm : có ốc, tôm, cá khô, cua (13 hoặc 15 con), mực, nếp cẩm, dừa tươi…
– Lễ sơn trang về đồ chay thường có : 1 mâm hoa quả gồm khế chua sung chát gừng cay, chanh ớt,dứa..Ở dưới bệ,
Thường thì tán lộc sơn trang ở giá chầu bé hoặc cô bé hoặc bất kì giá chầu hoặc cô miền thượng .
Trước bàn thờ bầy đủ các loại mã và một chiếc thuyền rồng hình cánh phương có 12 hình nhân chèo thuyền, một đôi ngựa và một đôi voi có đủ yên cương và hàm thiếc. Những đồ dung mã người ta sẽ hóa (đốt) sau khi lễ.
Ngày nay lễ vật có thay đổi đôi chút tùy nơi, tuy nhiên vẫn phải giữ căn bản tối thiểu tùy đồng tiền dâng cúng.
4. Trình tự một buổi hầu đồng
Bắt đầu buổi hầu đồng người ta đặt các lễ vật lên hương án. Người hầu đồng để các dụng cụ lên chiếu đồng, bước lên chiếu đồng, lấy hoa xoa lên mặt, quần áo rồi vẩy xung quanh để tẩy uế. Cung văn lên giây đàn, dạo nhạc, hát văn cộng đồng.
Ba động tác tiên khởi mà người hầu đồng phải làm là: Chấp tay chờ cho phụ đồng phủ khăn diên lên đầu trùm cả tay xong thì đưa tay lên trán rồi bước chân trái lên một bước, chân phải chụm lên với chân trái, lập lai them hai lần mới quỳ xuống.
Người hầu đồng làm lễ vái dập người, hai tay chống xuống chiếu, mặt úp sát, vái ba lễ. Sau đó đứng dậy đi dật lùi ba bước về vị trí cũ. Giá đệ nhất được bắt đầu.
Cũng như giá đầu, khi sang một giá khác, người hầu đồng sau khi thay đổi trang phục và lễ cụ sẽ bước lên chiếu đồng, cung văn chuẩn bị tấu nhạc.
Người hầu đồng, chit xoa khăn vái, ngồi xếp bằng. Người phụ đồng kính cẩn đưa một chiếc khăn phủ diện mầu đỏ. Hầu đồng cầm khăn, vái mấy vái rồi phủ lên đầu, hai tay cầm hai mép khăn phủ ở đầu gối.
Một lúc sau đầu hầu đồng lắc lư, đảo đảo rồi bất ngờ hét lên một tiếng, chỉ ngón trỏ trái lên trời. Đó là dấu hiệu giá quan lớn đệ nhất nhập đồng.
5. Trình tự tiến hành của một giá đồng
– Thay Lễ phục:
Mỗi vị thánh đều có lễ phục riêng phù họp với danh hiệu của vị đó và mầu sắc cũng khác biệt tùy từng phủ, từng gốc tích sắc tộc gốc, phẩm hàm cũng như văn hay võ.
– Dâng hương hành lễ:
Đây là một nghi thức không thể thiếu được cho bất cứ gía nào. Hầu đồng tay trái cầm một bó nhang đã đốt sẵn, boc trong mot chiếc khăn có tẩm hương. Tay phải rút một nén nhang rồi huơ lên bó nhang trong tay làm động tác phù phép mà ngôn ngữ hầu đồng gọi là khai nông, để xua đuổi tà ma
– Lễ thánh giáng:
Khi hầu đồng có thánh nhập vào thì buông các nén hương đang cầm theo tay chắp , nghiêng mình ra hiệu thánh thuộc hạng thứ bậc nào.
Có hai hình thức thánh giáng :
+ Giáng trùm khăn (hầu tráng mạn) với các giá thánh mẫu. Mẫu chỉ đến chứng giám rồi đi ngay.
+ Giáng mở khăn – với các hang quan trở xuống.
Khi thánh đã nhập, người hầu đồng không còn là người phàm nữa, xuất thần, tự thôi mien đã giúp cho họ nhảy múa một cách uyển chuyển, nhịp nhàng mà bình thường họ không làm được. Đó chính là hứng khởi mang tính tâm linh tôn giáo (Chỉ có ở một số người).
– Múa đồng:
Múa đồng là một hình thức diễn xướng đã được cách điểm hóa, khẳng định sự ứng nhập của thần linh. Bởi vậy động tác múa khác nhau tùy theo từng vị thánh. Nhưng chung chung thì thấy có ảnh hưởng của chèo và vũ điệu dân gian.
Mỗi động tác múa trong các giá chầu phản ảnh con người thật của vị thánh giáng đồng. Khi múa đồng thì ông đồng bà cốt sử dụng một số lễ cụ như kiếm, đao, gậy, mái chèo, quạt hay cờ…
Trước khi sử dụng lễ cụ, người hầu đồng bắt chéo hai dụng cụ lên trước trán, sau đó cúi đầu làm lễ. Khi múa xong một giá, người hầu đồng lại bắt chéo hai lễ cụ trước trán để tạ lễ.
– Ban Lộc và nghe Văn chầu:
Sau khi đã múa các thánh thường ngồi nghe cung văn hát, kể sự tích lai lịch vị thánh đang giáng. Với các giá ông Hoàng thì cung văn ngâm các bài thơ cổ. Thánh biểu hiện sự hài long bằng động tác về gối và thưởng tiền cho cung văn. Lúc nầy cũng là lúc, thánh dùng những thứ người hầu đồng dâng như: rượu thuốc lá, trầu nước v.v. Các thứ thánh dùng phải làm nghi thức khai cương (khai quang) cho thanh sạch.
Lúc nầy những người ngồi dự chung quanh đến gần để cầu xin hoặc nghe thánh phán truyền. Và đây cũng là lúc thánh phát lộc. Lộc thánh gồm nhiều thứ như: hoa quả, bánh trái, gương lược, tiền bạc, nén nhang cháy v.v.
– Thánh thăng:
Cuối cùng là dấu hiệu thánh thăng. Người hầu đồng ngồi yên, hai tay bắt chéo trước trán quạt che lên đỉnh đầu, khẽ rung mình, lúc ấy hai người phụ hầu đồng cấp tốc phủ khăn diện lên đầu người hầu đồng, cung văn trổi nhạc và hát điệu thánh xa giá hồi cung
Nam mô a di đà phật.
Hầu đồng có thật không? Có phải mê tín dị đoan?
Hầu đồng vốn là một hình thức tín ngưỡng của dân gian, mà tín ngưỡng là niềm tin của con người không phải mê tín dị đoan. Nhưng trong quá trình thể hiện sự tín ngưỡng, con người lại có những hành động và nhận thức sai lệch dẫn đến nảy sinh mê tín dị đoan.
Bản chất của hầu đồng là kết nối giữa người phàm với thần linh, thỏa mãn đời sống tinh thần, củng cố niềm tin của con người vào thế giới huyền bí. Tuy nhiên, hiện nay có rất nhiều ông đồng, bà đồng giả danh, lợi dụng tín ngưỡng để trục lợi, kiếm tiền theo cách không chính đáng.
Đây vốn là hình thức tín ngưỡng dân gian để bày tỏ niềm tin, ca ngợi thần linh và cũng là một cuộc chơi, biểu diễn văn nghệ chứ không hề có căn cứ văn hóa nào chỉ ra rằng những buổi hầu đồng này có tác dụng tăng may cầu phúc hay hóa giải vận vạn, giá đồng càng to thì càng có lộc như những ông đồng bà đồng vẫn nói.
Ý nghĩa cầu may mắn, nghe lời phán truyền, xua đuổi tà ma, chữa bệnh của hầu đồng chủ yếu là về tinh thần, niềm tin. Vì vậy, những buổi hầu đồng biến tướng, những con nhang đệ tử mù quáng không hiểu về bản chất của hầu đồng và những ý nghĩa văn hoá của nghi thức này nên đã lạm dụng và bị lợi dụng.
Qua đây bạn đã biết được hầu đồng là gì và những nghi thức hầu đồng chúng ta thường thấy. Dù nhìn ở góc độ tâm linh hay văn hóa thì hầu đồng vẫn là một hình thức tín ngưỡng cần được lưu giữ và bảo tồn. Tuy nhiên, mọi người nên có cái nhìn đúng đắn về tín ngưỡng này, đừng quá tin vào những điều mê tín dị đoan thì mới thể hiện được giá trị của nó.